Dünyanın İlk Savaş Fotoğrafları

Nereden bakılırsa bakılsın ölümü göze almakla eşdeğer. Peki cephelerden ilk fotoğraflar ne zaman çekilmeye başlandı? Savaş fotoğrafları çekmek için deklanşöre ilk kim bastı? Bu sorulara cevap verebilmek için takvim yapraklarını 1855 yılına kadar geri sarmak gerekiyor.

Dünyanın ilk savaş fotoğrafları; 1853-1856 tarihleri arasında Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında cereyan eden Kırım Savaşı esnasında, Osmanlı İmparatorluğu’nun müttefiki Birleşik Krallık tarafından resmen görevlendirilen Roger Fenton tarafından 1855 yılında çekildi. Kraliyet Fotoğraf Derneği’nin de kurucusu olan Roger Fenton, bir şarap tüccarından satın aldığı arabayı karanlık oda ve laboratuvara çevirdikten sonra 5 fotoğraf makinesi,700 cam negatif, kimyasal maddeler ve diğer muhtelif araç gereçlerle birlikte bir aydan uzun süren gemi seyahati sonrasında 8 Mart 1855’te Balaklava’da (Kırım’ın Karadeniz kıyısında bulunan sahil şehri) karaya çıktı. Roger Fenton’a fotoğrafların çekilmesi ve yıkanması esnasında asistanı Marcus Sparling eşlik etti.

Roger Fenton                                                        

Roger Fenton’ın Şarap Arabasından Bozma Karanlık Odası (Kırım/1855)

Cephede kaldığı 3,5 aylık süre içerisinde 350’den fazla savaş fotoğrafı çeken Roger Fenton’ın çektiği resimler arasında İngiliz askerlerinin yanı sıra Osmanlı Ordusunda görevli Serdar-ı Ekrem (Başkumandan) Ömer Lütfi Paşa ve İsmail Paşa’lar da vardı.

Birinci Dünya Savaşı’nın Fotoğrafları Amatör Fotoğrafçılar (Askerler) Tarafından Çekildi.

İlk savaş fotoğraflarının çekildiği Kırım Harbi’nden sonra geçen 60 yıl içerisinde fotoğraf çekim ekipmanları ve tekniklerinde meydana gelen gelişmeler sonrasında fotoğraf makinelerinin kullanımı ve savaş fotoğrafçılığı oldukça yaygınlaştı. Birinci Dünya Savaşı’nda hem batı hem de doğu cephesinde (Doğu cephesinin tamamı Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altındaki topraklarda) savaş süresince profesyonel gazeteci ve fotoğrafçılar tarafından çekilen fotoğraflar sayesinde savaş hakkında görsel bilgiler edinilmesi ve paylaşılması sağlandı.

Savaşın Doğu cephesindeki en şiddetli cephe savaşlarının yaşandığı Çanakkale Savaşı’nda da profesyonel fotoğrafçıların yanı sıra bizzat cephede görevli olan İngiliz ve Anzak askerleri tarafından çok sayıda fotoğraf çekildi. Askerlerin özellikle Kodak markalı fotoğraf makineleri ile çektikleri bu fotoğrafların bazıları dönemin gazete ve dergilerinde geniş olarak yayınlanıyordu.

Önceleri oldukça pahalı olması sebebiyle yüksek gelir grubundaki kişilere hitap eden fotoğraf makineleri, Amerikan Eastman Kodak Co. Firması tarafından üretilen ‘Kodak Vest Pocket’ fotoğraf makineleri sayesinde daha ucuz fiyatlarla satışa sunuldu. İlk olarak 1912 yılında piyasaya sürülen Kodak Vest Pocket fotoğraf makineleri, Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında sadece İngiltere’de 5 bin 500 adet satılmış iken 1915 yılında bu rakam 28 bine çıkmıştı.

1915 yılında Amerikalı mucit Henry Jacques Gaisman tarafından icat edilen ve patenti Kodak firması tarafından satın alınan autographic (imzalı) film özelliği sayesinde çekilecek fotoğrafın negatifi üzerine kısa bir başlık (Fotoğrafın çekildiği mekân, isim vb. kısa notlar) yazılabilmesi sağlanmıştı. Bu maksatla fotoğraf makinesinin arka kısmı üzerine menteşeli bir kapak ve takılıp çıkarılabilen metal bir kalem ilave edildi. Firmanın bu yeni modeline ‘Kodak Vest Pocket Autographic’ ismi verildi.

Basit kullanımı, körüklü kısmı kapandığı zaman yelek cebine sığacak kadar küçük olması ve özelliklede ucuz olması sebebiyle tercih edilen Kodak Vest Pocket Autographic fotoğraf makineleri, bilhassa savaşa giden askerler tarafından o derece rağbet gördü ki, 1915 yılından itibaren üretilen fotoğraf makineleri ‘Soldier’s Kodak’ (Askerin Kodak’ı) olarak tanıtıldı ve satıldı. Bu fotoğraf makineleri, lens özelliklerine göre 6 dolardan başlayan fiyatlarla satılıyordu. Birinci Dünya Savaşı’nda cephe gerisinde görevli İngiliz askerlerinin yaklaşık bir aylık ücretine (30 shilling) denk gelen satış fiyatı, cephede bulunan askerlerin günlük aldığı maaş (5 shilling) düşünüldüğünde oldukça cazip bir fiyata sahipti. Çanakkale Savaşları sırasında Gelibolu’da bulunan Anzak askerlerinin de yüzlerce ‘Soldier’s Kodak’ fotoğraf makinesi sahibi olduğu tespit edilmişti.

1915 Yılında Gazete ve Dergilerde Çarpıcı Sloganlarla Yayınlanan ‘Soldier’s Kodak’

Kodak Vest Pocket Fotoğraf Makinesi İlanları

Gazete ve dergilerde yayınlanan reklamlar ile bu fotoğraf makinelerinin sadece askerler için özel olarak yapılmış olduğu izlenimi ön plana çıkarıldı. Savaşa giden askerler kendi satın aldıkları veya aileleri-arkadaşları tarafından kendilerine hediye edilen Kodak Vest Pocket fotoğraf makineleri sayesinde cephede ve cephe gerisinde sayısız fotoğraf çektiler. Askerlerin çeşitli cephelerde çektikleri ve ailelerine gönderdikleri fotoğraflar kısa zamanda gazetelerin de dikkatini çekti. Dönem itibariyle savaş haberlerinin popülerliğinden faydalanarak satış rakamlarını artırmak isteyen çeşitli gazete ve dergiler kendilerine servis edilecek en iyi ve dikkat çekici fotoğraflar için ciddi miktarda ödül vaatlerinde bulundu.

Ancak savaşın ilerleyen zamanlarında çekilen bu fotoğraflardan bazılarının düşman birliklerinin eline geçmesi ve istihbarat zaafiyeti sebebiyle askerler tarafından fotoğraf çekilmesi ve gazetelere servis edilmesi yasaklandı. Yasağa uymayanların cezalandırılacağı ve hatta askeri mahkemelerde yargılanacakları bildirildi. Bazı askerler ceza alacakları korkusu ile kameralarını imha ettilerse de bazıları gizlice, kimse görmeden fotoğraf çekmeye devam ettiler.